Enkele dagen geleden was ik met Inte en Aleksi (een Finse vriend van haar), naar het Issjödal gewandeld. Terwijl zij verder de bergen in gingen tijdens hun dagtochten, bleef ik lekker in ons basiskamp op het plateau boven het ijsmeer om te lezen, te slapen, gedroogde worst te eten en te schilderen. Hoewel ook ontspannend, was het schilderen (in)spannender dan je zou denken, want mijn laatste nieuwe schilderijen zijn een soort van onderzoek naar een voor mij geheel nieuwe manier van schilderen. Sinds kort probeer ik verschillende soorten materialen die ik buiten vind, in mijn vijzel te vermalen tot pigmenten. Het zijn heuse experimenten: welke stenen laten zich makkelijk verbrijzelen en welke helemaal niet? Welke kleuren kan ik verkrijgen als ik enkel met natuurlijke materialen wil werken? 

Chillen in het Issjödal, foto door Inte, zomer ´23

Het begon allemaal met een aantal erg broze stenen die ik enkele jaren geleden vond op de berg Nuolja in Abisko. Het was een schilferig, vet gesteente dat doet denken aan mengeling van speksteen, mica en leisteen. (Af en toe voel ik de neiging om Walter De Block – mijn aardrijkskundeleraar van in het middelbaar – te bellen, gewoon om te vragen wat voor stenen ik nu weer heb gevonden en hoe het nu ook alweer zat met het ontstaan van de Scandinavische Bergketen. Misschien doe ik dat ooit wel eens…)

Ik loop dus vaak tijdens wandelingen stenen op te rapen om ze, na ze even langs alle kanten te hebben bekeken, in mijn zak te stoppen of weer te laten vallen – dat heeft iets met appels en bomen te maken, denk ik. Toen ik deze stenen vond en voelde hoe makkelijk ze verpulverden tussen mijn vingers, dacht ik meteen aan schilderen: ‘Dit is als een pigment, als ik er poeder van maak, zou ik ermee kunnen schilderen! Cool!’ Ik stak er enthousiast een paar in mijn zak en deed er vervolgens twee jaar niets mee: ze verhuisden van Abisko via Sint-Amandsberg naar Ellezelles. Op een dag heb ik ze daar fijngemalen in de vijzel, maar tot schilderen kwam ik nog niet. Ik had nu grijs, zilverkleurig, gebroken wit, zwart-wit-grijs gespikkeld, blinkend zwart, groengrijs, en roodbruin getint zilverachtig pigment maar zag niet hoe ik daar een volwaardig schilderij mee zou kunnen maken. Ik was namelijk gewend om met acrylverf te schilderen en de afgelopen jaren had ik vooral veel met blauw geschilderd, soms wat paarsachtige kleuren erbij en af en toe wat rood, groen of geel.* In elk geval altijd met contrasten, dus een schilderij van grijstinten leek me nogal saai.

De eviga nattens läkande färger, acryl op paneel, winter ’19

Tijdens onze wandelingen afgelopen herfst, trokken de dieprode kleuren van de talloze struikjes die de heuvels hier bedekken, mijn schildersoog opnieuw. Ik verzamelde wat blaadjes van verschillende planten, hier en daar een bes en wat plukjes fjällull (een plantje dat eruitziet als een pluizig plukje witte wol op een steeltje). Die droogde ik tussen een boek en dan, na een hele winter mezelf te hebben verloren in de hopeloze chaos van het hotel waar ik werkte, deed ik het in de lente eindelijk gewoon: ik nam mijn zorgvuldig verpakte poedertjes, scheidde een ei en begon te schilderen. 

Nu ja, schilderen, soms voelde het meer als papjes op een blad smeren, maar het bracht me die zeldzame voldoening die ik enkel voel als ik helemaal ben opgegaan in mijn scheppingsvreugde. Hoewel de vermalen herfstblaadjes veel van hun kleur verloren, raakte ik steeds meer geïnspireerd. Ik bedacht plots dat ook het bosbessenpoeder dat ik ‘s morgens in mijn yoghurt deed misschien wel bruikbaar zou zijn en besefte daardoor hoeveel meer kleuren en tinten ik nog zou kunnen maken, als ik maar genoeg zou verzamelen en fijnstampen.

Zo ontdekte ik hoe ik een schilderij kan maken dat ik, mits op de juiste ondergrond geschilderd, ook zomaar zou kunnen teruggeven aan het land dat mij de materialen heeft geschonken. Het was afgelopen week natuurlijk omslachtiger om eieren en een vijzel mee de bergen in te nemen dan om gewoon wat verf mee te nemen. Ik kon ook niet snel even wat schilderen: ik begon met materiaal te verzamelen, het fijn te malen en te mengen met het eigeel of het waterige deel van het wit, op een steen of in één van helften van de eierschaal. Dan voelde ik af en toe dat er nog iets ontbrak en ging ik weer op zoektocht, vond ik iets, ging dat weer in de vijzel, enzovoort. 

Dat klinkt misschien als een gedoe, maar het was het meer dan waard. Want terwijl ik zoekend en speurend rond ons kampement struinde, hier en daar een steen opraapte of wat mos of een bloem plukte, merkte ik hoe de relatie tussen mij en die planten en stenen, geleidelijk aan veranderde. Ik hoorde mezelf in gedachten tegen hen praten:

‘Mag ik je meenemen? Heb ik je echt nodig? Ik ben nog niet helemaal zeker of ik je ga gebruiken in mijn schilderij, maar ik wil het proberen. Ik ben aan het uitzoeken hoe ik hier buiten met het land kan schilderen. Ik neem jou nu dus misschien onnodig, maar ik streef ernaar dat zo min mogelijk te doen en naarmate ik beter zicht krijg op wat werkt en wat niet, zal dat me ook als maar beter lukken. Dankjewel alvast.’ Daarmee veranderde niet alleen de relatie tot het creëren en de creatie, mijn relatie tot de hele omgeving veranderde. Ze werd wederkerig.

Samling i Issjödalen, tempera på papper, sommar ’23

Ik zie ondertussen overal potentiële pigmenten en vraag me af hoeveel ik waarvoor nodig zou hebben, hoeveel het land kan missen en wat ik dan kan teruggeven. Ik kan de schilderijen natuurlijk gewoon letterlijk teruggeven, maar dan kan ik ze aan niemand laten zien en dat zou ik jammer vinden. Dus ik wil zoeken naar andere manieren om die wederkerigheid ook echt in de praktijk te brengen. In elk geval hoop ik al terug te kunnen geven dat ik anderen kan inspireren, dat hoe meer ik erover vertel, des te meer anderen gaan nadenken over de materialen waarmee en waarop ze schilderen. Ik weet het, het is niet zo makkelijk om echt intense kleuren te verkrijgen als je met natuurlijke materialen werkt en misschien is het schilderij wel minder tegen de tijd bestand. Maar het kan, schilderen, inspiratie vinden en iets creëren wat je voldoening geeft, met enkel materialen die helemaal terug kunnen opgaan in de aarde.** En dat vind ik nu eens echt een zalige herontdekking van wat in een ver verleden ooit de naam tempera kreeg!

Himlen var tung inatt, tempera på papper, vårvinter ’23

*Details uit sommige van mijn schilderijen zijn al in eerdere brieven gepasseerd, je kan ze allemaal terugvinden in het luikje Hand- en hartwerk van mijn website. Daar vind je trouwens ook een brievenarchief, dus als je mensen kent waarvan je denkt dat ze plezier zouden beleven aan mijn brieven, mag je ze graag daar naar doorsturen.

**Voor wie nooit schildert: hetzelfde is mogelijk voor de verf op de muren en raamkozijnen in je huis ;-)